Overheid mag zzp'ers gerust vragen om tegenprestatie

Het is fantastisch dat de overheid zijn best doet om zzp’ers die in deze crisistijd in problemen komen te helpen. Maar de 'no questions asked' insteek van de overheid werkt in de hand dat mensen voor wie dit niet is bedoeld, toch aankloppen voor de Tozo-regeling. Een kritische blog die ik vorige week schreef maakte veel los. Onder andere de ingezonden bijdrage hieronder, die op treffende wijze het punt illustreert dat ik wilde maken.

Onderstaande tekst is geschreven door een lezer van deze website.

“De afgelopen jaren waren vette jaren. Nooit eerder gingen zoveel mensen verschillende keren per jaar op vliegvakantie. Nooit eerder kochten we zoveel spullen en nooit eerder zaten we zo lang de auto (en in de file).  Om mij heen zag ik de afgelopen  jaren het aantal zzp'ers groeien. Veel mensen kozen, al dan niet na een burn-out, voor het 'vrije leven' als zelfstandige. Geen baas meer en geen vaste werktijden en vooral 'doen wat je leuk vindt'.

Blakend van zelfvertrouwen

Af en toe bezoek ik events voor zzp'ers (die zich zelf overigens liever ondernemers noemen). In december was ik op een event, genaamd 'Make 2020 your year!' Van de 30 deelnemers bleken er 20 actief met ‘persoonlijke ontwikkeling’, met namen als mindfulness coach, succes coach, business coach, lifestyle yoga coach of coach voor ambitieuze vrouwelijke ondernemers. (Een coach voor niet-ambitieuze vrouwen heb ik nog niet gesproken.) De andere deelnemers waren grafisch ontwerper, tekstschrijver of marketeer.

Iedereen blaakte van het zelfvertrouwen. Trots vertelden ze hoe blij ze waren de stap naar het ondernemerschap te hebben gezet. Ze konden veel meer reizen, waren vrijer en veel creatiever. Wat mij opviel die dag, was de onderliggende kwetsbaarheid van deze zzp'ers. Met elkaar vormden ze een soort mini-economie. De ontwerper maakte een logo voor de coach, die coach coachte op zijn beurt weer een andere coach (Ja echt, dit gebeurt!), en die coach liet vervolgens haar site volschrijven door de tekstschrijver.

Ik sprak weinig zzp’ers die diensten verrichten voor solide sectoren als overheid, onderwijs en zorg.  Ook sprak ik weinig zzp’ers die de luxe hadden van een langdurige samenwerking met een vaste opdrachtgever of meerdere opdrachtgevers. De meesten leefden van de ene klus naar de andere.

Economisch is het zzp-schap lucratief

Deze kwetsbaarheid zag ik gek genoeg niet terug in de stemming van deze zzp'ers. Die was opperbest. En ja, als je 28 jaar bent en als leraar 4 dagen per week best hard werkt voor €2000 per maand, dan kun je er als zzp’er financieel flink op vooruit gaan. Dan incasseer je al snel €60 per uur en hoef je voor hetzelfde geld nog maar 30 uur voor de klas te staan. Tekstschrijvers hebben relatief lage kosten - geen groot kantoor of dure machines. Bovendien betaal je als kleine zzp'er een belachelijk laag belastingtarief. Wat je verdient mag je houden. Pensioensparen en arbeidsongeschiktheidsverzekering? Nee, daar denken we nu liever niet aan!

Na dat event dacht ik een tijd lang veel na over deze groeiende groep 'ondernemers'. Heeft Nederland écht zoveel mindfulness coaches nodig? Of event organisers? Of yoga-retreats?

Het antwoord was: Ja. In de economische jubeltijd waarin we zaten, was er genoeg plek voor deze beroepen. Niet gek dus dat steeds meer mensen 'on the bandwagon' sprongen. Deze groei viel samen met de instroom op de arbeidsmarkt van de generatie millennials; een generatie die:

1. massaal The 4-hour workweek gelezen heeft
2. vooral zijn of haar passie wil volgen
3. in rijkdom is opgegroeid dus nooit schaarste heeft gekend.

Ergens is het ook mooi dat deze 'tweedelijn zzp'ers' de afgelopen jaren zichzelf en elkaar economisch heeft kunnen bedruipen. Alleen... zijn dit nu ook de mensen die aanspraak maken op Tozo, de Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandig ondernemers. Deze groep van kwetsbare zzp'ers die slechts kon overleven in uitzonderlijk goede tijden, wordt als eerste geraakt door de coronacrisis.

Van excessieve naar essentiële diensten

Dan heb ik het dus niet over de massagesalons of horeca die hun deuren moesten sluiten. Nee, ik heb het over de aanbieders van diensten die floreren als er uitzonderlijk veel geld in de markt zit. De crisis maakt dat we voorzichtiger zijn en langer nadenken waar we ons geld aan uitgeven. We zijn dus even niet bezig met het inhuren van een lifestyle coach of het kopen van een handgemaakte vegan yogamat. 

Hetzelfde geldt overigens voor bedrijven als TUI en Schiphol: die hebben enorm geprofiteerd van over de consumentisme (waardoor steden als Amsterdam, Porto, Venetie en Barcelona bijna onleefbaar werden voor de bewoners) en maken nu de keerzijde mee van een vrijwel stilvallende vraag.

We hebben vette tijden gekend waarin veel werd verdiend met vormen van excessieve dienstverlening, en daarop volgen  nu de magere jaren waarin we met zijn allen terugkeren tot de meer, zeg maar, essentiële diensten. Het grote probleem is niet dat excessieve dienstverlening als zodanig bestaat. Nee, dat is in het volgende: iedereen wil nu ineens 'gered' worden door de overheid. Sterker: we verwachten het! De belastingbetaler moet dus meebetalen aan het in leven houden van aanbieders van excessieve diensten.

Volledig recht op compensatie

De Tozo-regeling die de overheid heeft opgesteld, is bedoeld voor zzp'ers die financieel in de problemen komen, bijvoorbeeld doordat ze hun zaak moesten sluiten toen ze dat tijdens een persconferentie te horen kregen. Zie het als een vorm van compensatie: Jij mag nu even niet je kapperszaak openen vanwege het besmettingsgevaar, maar wij compenseren je daarvoor. Hetzelfde geldt voor horeca en cultuur.

Natuurlijk kun je daar als argument tegenin brengen dat we een overschot aan festivals, koffietentjes en barbershops hebben. Maar daar gaat het in dit geval even niet om. De mensen die in deze branches actief zijn, hebben volledig recht op de Tozo en het is goed dat er directe compensatie is.

Een andere groep zzp'ers die we nog niet besproken hebben, is die van de taxichauffeurs, schilders en bezorgers. Zij hadden nooit zzp'ers genoemd mogen worden. Dit is totale schijnzelfstandigheid. Beargumenteren dat deze mensen 'een buffer hadden moeten opbouwen' is belachelijk, want met een uurtarief van minder dan €25 kun je nooit een buffer opbouwen.

Onterecht aanvragen van Tozo

Waar de schoen hier werkelijk wringt, is de hierboven besproken groep zzp'ers die events als 'Maak 2020 jouw jaar' afstruint. Dit zijn mensen die geprofiteerd hebben van rijke tijden. Zelfstandigen die hoogopgeleid en creatief zijn en in tijden van groei prima uurtarieven konden hanteren. Ik hoor in mijn omgeving dat velen van hen nu Tozo aanvragen. En sommigen doen dit in mijn ogen onterecht.

Een kennis van me woont samen met haar vriend die een goede baan heeft. Zij doet freelance designklusjes en verdiende rond de €1000 per maand. Als je geen kinderen hebt, kun je daar van leven. Nu is er de Tozo en kan zij éindelijk haar online cursus ontwikkelen!

Een andere kennis van me heeft tot januari veel geld verdiend (uurtarief €80). Haar plan was om in maart en april geen opdrachten aan te nemen zodat ze meer yoga kon doen en haar website kon bijwerken. Toen ze terugkwam van haar yoga retreat ergens aan de andere kant van de wereld, sloeg de coronacrisis toe. Ook zij heeft nu Tozo aangevraagd. Ondanks dat ze een dikke buffer heeft en niet eens van plan was om dit voorjaar omzet te draaien. Haar redenatie: ‘Ik wil liever mijn buffer niet aanspreken, want wie weet hoe lang deze crisis gaat duren.’

Uitstellen van facturen tot 'na de crisis'

Even ter verduidelijking: bovenstaande zzp'ers zijn heel empathische, sociale mensen. Absoluut niet het prototype graaiers. Dat is het ongemakkelijke hieraan: Door de 'no questions asked' benadering van de minister is het bijna dom als je Tozo niet aanavraagt.

Kijk, als die yogadocent zzp'er haar vrije tijd had gestoken in boodschappen doen voor ouderen of het ondersteunen van de zorg, dan was het nog te rechtvaardigen geweest. In plaats daarvan verschuilt ze zich met boeken en online cursussen achter het argument 'aan mij zelf werken’. Vergelijk dat eens met verplegers die lange werkdagen maken, zichzelf blootstellen aan besmetting en al jarenlang geen reserves hebben kunnen opbouwen...

Veel van deze hoogopgeleide zzp'ers zijn bovendien kinderen van ouders met veel spaargeld. Ze zouden hierop terug kunnen vallen. Maar dat doen ze liever niet. Een formuliertje bij de gemeente invullen is sneller.  Wat ik ook zie, zijn zzp'ers die het vesturen van facturen uitstellen tot 'na de crisis'. Of zzp'ers die nu even die geplande sabbatical nemen. Mooi toch, nu je €1000 per maand krijgt? Werken voor klanten doen we daarna wel weer.

Wel de lusten, niet de lasten

Natuurlijk kun je zeggen: €1000 per maand is niet veel. Maar bedenk je dan dat alleen al in Amsterdam de helft van de zzp'ers deze compensatie heeft aangevraagd. De minister zegt diepe zakken te hebben, maar de rekening voor het ondersteunen van de zzp'ers komt de komende jaren. En uiteindelijk komt die terecht bij de belastingbetaler.

Dat is het bizarre aan deze situatie. Het zzp-schap is interessant omdat je minimaal meebetaalt aan een sociaal vangnet. Maar nu de nood aan de man is, doet in de hoofdstad de helft van de zzp’ers een beroep op ditzelfde vangnet. Wel de lusten, niet de lasten.

Ik vind dat niemand op straat moet komen te staan in ons land en dat we enorm blij moeten zijn dat we en sterke, sociale overheid hebben. Ik wil de minister en staatssecretaris echter wel vragen om niet zomaar geld te blijven uitgeven zonder tegenprestatie te vragen.

Verplicht zzp'ers buffer op te bouwen 3 maanden

Laat deze mensen bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen. Er is genoeg te doen momenteel! Of verplicht zzp’ers in de categorie 'hoogopgeleid, hoge uurtarieven' die nu zich inschrijven voor Tozo om in de toekomst voor een periode van tenminste 3 maanden buffer op te bouwen. Lijkt me sowieso een goed idee."